System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach

RASFF jest systemem służącym do wymiany informacji pomiędzy organami urzędowej kontroli o żywności, paszy i materiałach do kontaktu z żywnością, potencjalnie niebezpiecznych dla zdrowia ludzi, zwierząt lub środowiska i działaniach następczych prowadzonych w wyniku zidentyfikowania takich produktów.

System działa na podstawie przepisów prawa:

Rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r., ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności;
Rozporządzenia Komisji (UE) 16/2011 z dnia 10 stycznia 2011 r. ustanawiającego środki wykonawcze dla systemu wczesnego ostrzegania o niebezpiecznych produktach żywnościowych i środkach żywienia zwierząt.

Każdy członek sieci RASFF wyznacza krajowy punkt kontaktowy reprezentujący dany kraj. W Polsce zgodnie z art. 85 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia Główny Inspektor Sanitarny kieruje siecią systemu RASFF oraz:

prowadzi krajowy punkt kontaktowy (KPK) systemu RASFF,
jest odpowiedzialny za funkcjonowanie KPK,
powiadamia Komisję Europejską o stwierdzonych przypadkach niebezpiecznej żywności oraz pasz.

Zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) nr 16/2011 zadaniem KPK RASFF w GIS jako członka sieci RASFF jest zapewnienie skutecznego działania sieci i skutecznej komunikacji na obszarze Polski.

Podstawą do podejmowania wszelkich działań i decyzji w ramach systemu RASFF jest prawodawstwo dotyczące żywności, pasz oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, a także naukowa ocena ryzyka związanego ze spożyciem niebezpiecznej żywności i pasz.

Przy zachowaniu właściwych kompetencji odpowiednie władze w Polsce kontrolują żywność, pasze oraz materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością w celu sprawdzenia, czy przedsiębiorcy branży spożywczej i paszowej odpowiedzialni za zapewnienie bezpieczeństwa produktów spełniają wymagania określone w prawie żywnościowym i paszowym. Jeśli w trakcie takich kontroli zostaną zidentyfikowane produkty niebezpieczne, następuje bezzwłoczne podjęcie działań na poziomie lokalnym w celu wyeliminowania ryzyka spożycia produktów niebezpiecznych dla zdrowia oraz przekazanie wszelkich niezbędnych informacji do KPK RASFF w GIS.

KPK RASFF w GIS współpracuje z organami urzędowej kontroli żywności i pasz, Komisją Europejską oraz innymi członkami sieci RASFF na zasadzie wzajemnego informowania o wykrytych produktach niebezpiecznych, co pozwala na podjęcie odpowiednich działań i tym samym ochronę zdrowia konsumentów.

Powiadomienia zgłaszane do RASFF dzielą się na alarmowe, informacyjne oraz powiadomienia o odrzuceniu na granicy:

powiadomienie alarmowe – przesyłane są, gdy zidentyfikowana zostanie niebezpieczna żywność lub pasze i niezbędne jest podjęcie natychmiastowych działań w tym zakresie w innym państwie będącym członkiem sieci;
powiadomienia informacyjne – przesyłane są, gdy zidentyfikowana zostanie niebezpieczna żywność lub pasze, jednak nie jest konieczne podjęcie natychmiastowych działań w tym zakresie w innym państwie będącym członkiem sieci, np. dlatego, że dany produkt nie jest już dostępny na rynku lub znajduje się jedynie na rynku kraju zgłaszającego powiadomienie;
powiadomienie o odrzuceniu na granicy oznacza powiadomienie o odrzuceniu partii, kontenera lub ładunku żywności lub paszy, o czym mowa w art. 50 ust. 3. lit c) rozporządzenia (WE) nr 178/2002.

Dodatkowo, gdy członek sieci posiada informację związaną z bezpieczeństwem żywności lub pasz, która nie może być zakwalifikowana jako powiadomienie, a która może być przydatna dla innych członków sieci, przekazuje informację typu NEWS.

Członkami sieci RASFF są punkty kontaktowe RASFF, które reprezentują: Komisję Europejską, Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), kraje członkowskie UE, kraje członkowskie EFTA (Islandia, Lichtestein, Norwegia, Szwajcaria).

Zgodnie z art. 52 ust. 1 rozporządzenia nr 178/2002, Komisja Europejska udostępnia do wiadomości publicznej informacje dotyczące powiadomień alarmowych, powiadomień informacyjnych i powiadomień o odrzuceniu na granicy przekazywanych w ramach systemu RASFF – Rapid Alert System for Food and Feed.

Ww. informacje są publikowane w ogólnodostępnej bazie danych RASFF i odnoszą się do: typu produktu, zidentyfikowanych zagrożeń, wyników badań analitycznych jeśli są dostępne, kraju pochodzenia produktów, krajów, do których produkt został dostarczony, kraju zgłaszającego powiadomienie, podstawy zgłoszenia powiadomienia, podjętych działań i statusu dystrybucji zgłoszonych przez członków sieci RASFF do punktu kontaktowego RASFF Komisji Europejskiej.

Najczęściej identyfikowane zagrożenie, będące przyczyną zgłoszenia powiadomień do RASFF przez Polskę, to występowanie niebezpiecznych dla zdrowia bakterii Salmonella przede wszystkim w mięsie drobiowym i produktach pochodnych, ziołach i przyprawach oraz nasionach sezamu. Znaczna część zgłoszonych przez Polskę powiadomień dotyczyła występowania niedopuszczalnych składników i składników nowej żywności, które nie zostały zatwierdzone zgodnie z obowiązującą w UE procedurą, w suplementach diety i środkach spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, głównie przeznaczonych dla sportowców. Ponadto Polska informowała poprzez RASFF m.in. o wykryciu:

wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w oleju sojowym, szprotach wędzonych i kakao;
aflatoksyn w orzechach i suszonych figach;
migracji pierwszorzędowych amin aromatycznych, migracji metali ciężkich z obrzeża, migracji formaldehydu i migracji globalnej z wyrobów do kontaktu z żywnością;
alergenów w produktach piekarniczych, przekąskach i sosie;
zmian organoleptycznych, ciał obcych, pleśni w owocach i warzywach, orzechach, ziołach i przyprawach, materiałach paszowych;
niedopuszczalnych substancji dodatkowych do żywności lub substancji dodatkowych przekraczających dopuszczalny poziom w słodyczach i marynowanych warzywach.

Większość produktów zgłoszonych do RASFF przez Polskę w 2014 r. pochodziło spoza Unii Europejskiej, w tym przede wszystkim: Stanów Zjednoczonych, Chin, Ukrainy, Indii i Turcji. Wśród produktów pochodzących z UE, najwięcej produktów zgłoszonych przez Polskę do RASFF w zeszłym roku pochodziło z Polski. W kilku przypadkach surowiec pochodził z kraju UE, natomiast produkt przetworzony wyprodukowany z tego surowca pochodził z Polski lub na odwrót.

Najczęściej identyfikowane zagrożenie, będące przyczyną zgłoszenia do RASFF powiadomień dotyczących produktów z Polski, to występowanie niebezpiecznych dla zdrowia bakterii Salmonella, przede wszystkim w mięsie drobiowym i produktach pochodnych oraz tzw. gryzakach dla psów. Duża część powiadomień dotyczyła również wykrycia patogennych bakterii Listeria monocytogenes głównie w rybach i produktach pochodnych (przede wszystkim łososiu wędzonym na zimno). Znaczna część powiadomień o produktach z Polski dotyczyła występowania niedopuszczalnych składników w suplementach diety i środkach spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, głównie przeznaczonych dla sportowców. Ponadto w odniesieniu do produktów pochodzących z Polski informowano poprzez RASFF m.in. o wykryciu:

pozostałości środków ochrony roślin w owocach i warzywach;
alergenów w produktach piekarniczych i zbożowych, przekąskach, produktach mięsnych;
ciał obcych w mące ziemniaczanej, migdałach, musie jabłkowym, produkcie mięsnym, materiale paszowym oraz wyrobie do kontaktu z żywnością;
pozostałości leków weterynaryjnych w produktach mięsnych i mlecznych;
bakterii Campylobacter w mięsie drobiowym oraz pieczarkach;
wirusów (wzw typu A oraz norowirus) w owocach.

W omawianym okresie najwięcej powiadomień (30) dotyczących produktów pochodzących z Polski zostało zgłoszonych przez Polskę. Obowiązek przekazywania właściwych informacji do RASFF, które mogą być istotne z punktu widzenia odpowiednich władz odpowiedzialnych za kontrolę żywności i pasz w Unii Europejskiej, wynika z przepisów prawa Unii Europejskiej, a w szczególności art. 50 ust. 3 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 178/2002 z dnia 28 stycznia 2002 r. i jest taki sam dla każdego członka sieci RASFF. Polska lojalnie i otwarcie uczestniczy w systemie RASFF przekazując odpowiednie informacje o niebezpiecznej żywności i paszach do systemu.

Znaczna część powiadomień dotyczących produktów pochodzących z Polski została zgłoszona przez Włochy i Francję oraz kraje sąsiadujące z Polską (Czechy, Niemcy, Słowację, Litwę). Poniższy wykres obrazuje przedstawioną sytuację w tym zakresie.